دکتر یاسمین جنوبی – متخصص مغز و اعصاب

دکتر یاسمین جنوبی: ام اس یک بیماری خود ایمن (Auto immune) است. این اختلال منجر به ناتوانی مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) می شود. در MS سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ (میلین) که فیبرهای عصبی را پوشانده حمله می کند و باعث ایجاد مشکلات ارتباطی بین مغز و بقیه قسمت های بدن می شود.

عوامل مختلفی در پیدایش ام اس دخالت دارند. از جمله:

• استعداد ژنتیکی
• منطقه جغرافیایی
• عفونت های ویروسی
• فشارهای روحی

وجه مشخص بیماری ام اس وجود پلاک های متعدد در بافت سفید مغز است که در این پلاک ها میلین به صورت کامل یا ناقص تخریب شده است. بیماری ام اس یک بیماری سیستم عصبی مرکزی است که می‌تواند علائمی را در سراسر بدن ایجاد کند. اکثر متخصصان معتقدند که این یک وضعیت خود‌ایمنی است که در آن سیستم ایمنی به اشتباه به بافت‌های طبیعی بدن حمله می‌کند. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی به غلاف میلین حمله می‌کند.

با پیشرفت حمله، غلاف میلین ملتهب و به تدریج تخریب می‌شود و تکانه‌های الکتریکی بین مغز و سایر قسمت‌های بدن را مختل می‌کند. ضایعات ناشی از ام اس و در نتیجه اختلال در تکانه‌های عصبی در سراسر بدن، همان چیزی است که باعث بیشتر شدن علائم مرتبط با مولتیپل اسکلروزیس می‌شود.

مولتیپل اسکلروزیس (MS) مغز و نخاع را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث ایجاد طیف گسترده‌ای از علائم بالقوه از جمله مشکلات بینایی، حرکت دست یا پا، اختلال در تعادل و بینایی می‌شود. این یک بیماری مادام العمر است که گاهی اوقات می‌تواند باعث ناتوانی جدی شود، اگرچه گاهی اوقات می‌تواند خفیف باشد.

انواع ام اس

بیماری دارای پنج نوع می باشد که شامل:

• پیشرونده اولیه
• پیشرونده ثانویه
• پیشرونده-عودکننده
• عودکننده- بهبودیابنده
• CIS

اما در سال‌های اخیر اجماع فزاینده‌ای وجود دارد که این‌ها انواع متمایز ام اس نیستند، بلکه در امتداد یک زنجیره هستند. در برخی نقاط، التهاب مشخصه غالب این بیماری است، در حالی که در برخی دیگر، تخریب عصبی که در آن آسیب‌های قدیمی به مغز و نخاع بدتر می‌شود، غالب است.

علایم ام اس

بسته به شدت التهاب و تخریب سلول های مغزی و همچنین محل آسیب در مغز علایم و عوارض کاملا متفاوت است، به عنوان مثال:

• التهاب عصب بینائی
• کاهش دید- تاری دید- دو بینی و جرقه یا مگس پران
• ضعف اندام ها
• عدم تعادل
• اختلالات حسی متفاوت
• گزگز
• مورمور
• بیحسی
• اختلال ادراری
• سرگیجه
• خستگی زودرس
• عدم تحمل گرما

بارداری و ام اس

میزان عود در طی سه ماهه سوم بارداری کاهش می یابد. بسیاری از مطالعات افزایش میزان عودها را در شش ماه اول بعد از زایمان نشان داده اند. روی هم رفته به نظر نمیرسد بارداری اثر دراز مدتی روی دوره بیماری یا میزان ناتوانی حاصل از آن داشته باشد.

علت ام اس

علت بیماری ام اس ناشناخته است و هیچ‌کس نمی‌داند چه چیزی باعث ایجاد واکنش ایمنی شده که منجر به ضایعات ام اس می‌شود. اما تصور می‌شود که ترکیبی از حساسیت ژنتیکی و علل محیطی برای شروع این بیماری ضروری است. در بررسی‌ها، مشاهده شده است که کمبود ویتامین D، چاقی، داشتن یک بیماری خود‌ایمنی، سیگار کشیدن خطر ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهد.

اگرچه داشتن سابقه‌ خانوادگی ام اس تا حدودی خطر ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهد اما ام اس یک بیماری ژنتیکی یا ارثی محسوب نمی‌شود.

بیماری ام اس خطرناک است؟

به ندرت کشنده است، مطالعات نشان داده‌اند که حداقل در کشورهای توسعه یافته، طول عمر افراد را حدود شش یا هفت سال کاهش می‌دهد. مطالعاتی که علل مرگ در میان افراد مبتلا به ام اس را بررسی کرده‌اند، عفونت‌های ریوی را به عنوان عامل اصلی مرگ بیش از حد در این جمعیت نشان داده‌اند.

تشخیص ام اس

هیچ یک از تست های آزمایشگاهی یا روش های عکسبرداری به تنهائی قادر به تشخیص قطعی بیماری نمی باشد و مجموعه ای از علایم بالینی، یافته های عکسبرداری و آزمایش های خون و مایع نخاعی و گاهی گرفتن فشار عصب بینائی؛ تشخیص را امکانپذیر میسازد.

درمان ام اس

طی چند سال اخیر استفاده از داروهای موثر بر سیستم ایمنی موجب کاهش حملات و تا حدی میزان ناتوانی بیماران شده است. بعضی از داروها در زمان حمله جهت کاهش التهاب سیستم عصبی و شدت علایم و عوارض، بعضی به صورت نگه دارنده جهت تغییر سیر بیماری و کاهش حملات بیماری و بعضی داروها بصورت درمان علامتی جهت تسکین علایم و عوارض بکار برده می شوند.

با توجه به مزمن بودن بیماری و روند رو به پیشرفت علایم در بسیاری از بیماران، مراقبت های مورد نیاز این افراد بسیار وسیع بوده و نباید صرفاً به جنبه درمان داروئی بیماران توجه گردد. بسیاری از حمایت های عاطفی و اجتماعی می تواند به اندازه مصرف داروها مفید وموثر واقع گردد.

روش های بازتوانی بیمار ام اس

مراقبت پوستی و جلوگیری از زخم بستر، جلوگیری از تحلیل عضلانی، کمک به حفظ و برقراری حرکات طبیعی روده، پیشگیری از پوکی استخوان و کمک به درمان آن، پیشگیری از پیشرفت بیشتر ناتوانی، جلوگیری از تغییر شکل نامطلوب اعضای بدن، تقویت عضلات ضعیف، تقویت عضلات سالم، برنامه ریزی برای بهبود عملکرد سیستم قلبی، عروقی و تنفسی برای افزایش توان فرد.

• فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، توانبخشی در بیماری ام اس مسائلی که بیمار MS باید بداند:
• فعالیت شدید که باعث افزایش درجه حرارت بدن شود، نباید انجام دهید. گرما، هدایت عصب را مختل میکند.
• لازم است بیمار همواره خودش را خنک نگه دارد.
• حمام آب داغ نگیرید.
• استرس و فشار روحی و جسمی نداشته باشید.
• وزن متعادل داشته باشید .
• پیاده روی و نرمش و ورزش و شنا در آب ملایم داشته باشید. اما ورزشی که دما را زیاد بالا ببرد و یا سونا ممنوع است. ورزش های هوازی انجام دهید.
• خواب خوبی داشته باشید .
• منتظر عود حمله و عوارض بیماری نباشید.
• مکانیسم بیماری و اثرات آن در هر فرد متفاوت است. هر کس بیماریش مختص خودش است. یکسری معیارها برای پیشگویی است ولی قطعی نیست.
• آرامش داشته باشید.
• به پزشک خود اعتماد کنید.
• سوالاتی که دارید از پزشک یا مشاور خود بپرسید.
• همیشه امیدوار باشید، شاید روزی به تنهایی بتوانید MS را از پای در آورد.

نکته آخر

بیماری ام‌اس ممکن است توانایی­‌ها را محدود کند و ما را از داشتن یک زندگی طبیعی دور نماید. پس به نشانه‌های ام‌اس باید حساس بود و در صورت مشاهده‌ی آنها:

• هرچه زودتر به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد.
• درمان مناسب را هرچه زودتر زیر نظر مستقیم پزشک معالج شروع کرد.
• درمان را تاجایی که لازم است ادامه داد.